Trong thời đại hiện nay, trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi cách cá nhân làm việc. Tuy nhiên, hiệu suất tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì? Có phải vì thiếu tầm nhìn, thiếu không gian thử nghiệm, và thiếu một cộng đồng nội bộ dám học hỏi?
Xuất phát từ trực giác ban đầu rằng AI rõ ràng đang giúp tăng năng suất cá nhân, điều này đã được củng cố bởi các khảo sát tại Mỹ và Đan Mạch. Các khảo sát cho thấy người lao động cảm thấy mình làm việc hiệu quả hơn, tiết kiệm được hàng chục phút mỗi ngày, và năng suất lao động tăng gấp 3 lần. Tại Việt Nam, trong những buổi huấn luyện cho các ngân hàng, viễn thông và tập đoàn, chỉ cần vài buổi, nhân viên đã có thể rút ngắn đáng kể thời gian phân tích báo cáo, viết email, thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng cách sử dụng prompt đơn giản.
Thế nhưng, tại sao sự hiệu quả này lại không lan tỏa sang cấp độ tổ chức? Có thể do các “cơ bắp tổ chức” như văn hóa, quy trình, và mô hình khuyến khích đã teo đi sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Các doanh nghiệp thường quen với việc “mua giải pháp”, chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.
mollick đã từng nói rằng ba lực: Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm, và Cộng đồng là ba bánh răng của vòng học tập tổ chức. Đây chính là “tam giác thích ứng AI”. Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ lãnh đạo, phòng thí nghiệm và cộng đồng. Trong đó, lãnh đạo cần đưa ra định hướng rõ ràng và tạo điều kiện cho sự thử nghiệm và đổi mới.
Một ví dụ điển hình là tại một trường đại học lớn, ban giám hiệu đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ, khuyến khích thử nghiệm. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hóa phản hồi.
Tuy nhiên, điều khiến nhiều người trăn trở nhất là sự im lặng của người lao động khi sử dụng AI. Người lao động đang dùng AI, nhưng ngầm. Họ là những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông âm thầm dùng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói, vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.
Để khuyến khích người lao động sử dụng AI một cách công khai và an toàn, các lãnh đạo doanh nghiệp nên tạo ra một “vùng cho phép” (sandbox) để thử nghiệm AI. Điều này giúp đảm bảo rằng việc sử dụng AI là hợp pháp, được ghi nhận, và được thưởng. Phần thưởng không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.
Cuối cùng, AI không chỉ là công cụ, mà là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. Chỉ khi có sự kết hợp giữa tầm nhìn, không gian thử nghiệm và cộng đồng nội bộ, các tổ chức mới có thể tận dụng được tối đa lợi ích của AI và đạt được hiệu suất cao hơn.
