Chuyển đổi từ quản lý sang quản trị nhà trường đang là một chiến lược quan trọng trong quá trình đổi mới giáo dục tại Việt Nam. Quá trình này nhằm phát huy tính chủ động, linh hoạt của nhà trường và năng lực tự chủ, sáng tạo của tổ chuyên môn, giáo viên trong việc thực hiện chương trình giáo dục.
Trong thời gian qua, công tác quản trị tại các trường học đã có nhiều chuyển biến tích cực. Sự hoàn thiện dần theo hướng phát huy tính chủ động, linh hoạt của nhà trường và năng lực tự chủ, sáng tạo của tổ chuyên môn, giáo viên đã góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, đổi mới quản trị nhà trường vẫn còn là một khâu yếu trong hệ thống giáo dục.
Mặc dù đã có nhiều văn bản và chính sách được ban hành nhằm thúc đẩy tự chủ và đổi mới, nhưng thực tế cho thấy vẫn chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. Tại nhiều cơ sở giáo dục, việc thực hiện quyền tự chủ và đổi mới quản trị nhà trường còn mang tính hình thức. Nguyên nhân chính nằm ở vai trò của hiệu trưởng – nhà quản trị, nhưng vẫn còn không ít người đứng đầu chưa đạt đến tầm ‘thuyền trưởng’, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới, và thiếu chủ động chuyển hướng từ quản lý sang quản trị.
Hiện nay, vẫn còn nhiều trường học chưa có kinh nghiệm và mô hình quản trị khả thi để vận dụng. Sự phân định giữa quản lý và quản trị không rõ ràng, và việc phân định chức năng quản lý Nhà nước với chức năng quản trị nhà trường còn mơ hồ. Do đó, một số cơ quan quản lý giáo dục còn can thiệp quá sâu vào công tác tổ chức hoạt động chuyên môn của cơ sở, khiến nhiều hiệu trưởng quá lệ thuộc vào cấp trên, thiếu tính chủ động và sáng tạo.
Các hội đồng trường hiện nay chỉ dừng lại ở chức năng tư vấn, cho ý kiến, và thực hiện chức năng quyết định còn yếu kém. Do đó, một số hiệu trưởng gần như thực hiện cả hai hoạt động quản trị và quản lý, hoặc chủ yếu là quản lý, gây ra khó khăn trong việc chuyển đổi cơ chế quản lý giáo dục, đặc biệt là trong việc thực hiện tự chủ và tự chịu trách nhiệm xã hội.
Giáo dục Việt Nam cho rằng cơ chế xin – cho trong quản trị tài chính, cơ chế hành chính cho lệnh, chờ lệnh cũng có tác động cản trở đổi mới hoạt động quản trị ở cơ sở. Nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ đổi mới quản trị nhà trường vẫn còn hạn chế.
Sự chuyển dịch cơ chế lấy nhà quản lý làm trung tâm sang cơ chế lấy nhà trường, nhà giáo, người học làm trung tâm là một hướng đi đúng đắn và phù hợp với xu thế thời đại. Để làm tốt việc này, đòi hỏi nhiều yếu tố, trong đó năng lực người đứng đầu nhà trường có vai trò hết sức quan trọng.
Theo Thông tư số 14/2018/TT-BGDĐT của Bộ GD&ĐT về chuẩn hiệu trưởng, quản trị nhà trường là một tiêu chuẩn rất quan trọng, với nhiều nội dung. Bối cảnh mới đòi hỏi các ‘thuyền trưởng’ phải có những năng lực mới để đáp ứng yêu cầu dạy học và giáo dục chuyển từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.
PGS.TS Đặng Quốc Bảo, nguyên Giám đốc Học viện Quản lý Giáo dục, đã nhấn mạnh rằng trong bối cảnh đổi mới giáo dục, hiệu trưởng phải làm tròn 3 vai: người lãnh đạo, người quản lý, và người quản trị. Hiệu trưởng phải đồng thời thực hiện hài hòa 2 nhiệm vụ: chấp hành nghiêm túc và sáng tạo chỉ thị của cấp trên; điều hành linh hoạt và quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi cho cấp dưới hoàn thành nhiệm vụ.
Thực tế triển khai Chương trình GDPT 2018 đòi hỏi công tác quản lý, quản trị trong nhà trường không thể chậm trễ, thậm chí phải đi trước một bước và các hiệu trưởng buộc phải nâng chất để đáp ứng yêu cầu.
Bên cạnh sự nỗ lực của mỗi cá nhân người đứng đầu, cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý về quản trị trường học, tuyển dụng, bổ nhiệm hiệu trưởng và thực hiện thường xuyên chế độ đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản lý, quản trị song hành. Đây là những yếu tố căn bản để đội ngũ ‘thuyền trưởng’ có đủ tầm chèo lái nhà trường hiện đại một cách hiệu quả.
